Banken schieten tekort in het informeren van klanten over beleggingsrisico's. Een klant die heeft gekozen voor het risicoprofiel 'zeer defensief' kan net zoveel risico lopen als iemand met het profiel 'zeer offensief', soms zelfs bij dezelfde vermogensbeheerder, blijkt uit onderzoek gepubliceerd in economenvakblad ESB. Beleggers lopen ongewild het gevaar op grote verliezen, wat in de huidige kelderende aandelenmarkt desastreus kan uitpakken.

Banken proberen orde in de beleggingschaos te scheppen met defensieve, neutrale en offensieve standaardportefeuilles, maar die zorgen juist voor verwarring. Ze overlappen in sommige gevallen, en verschillen sterk per bank. Een defensief profiel kan bij de ene bank 70% obligaties en 30% aandelen bevatten, terwijl een andere bank in dat geval voor 50% in aandelen stapt.

Daarnaast kan de inhoud van een portefeuille fluctueren. Een belegger kan zonder het te weten opeens voor tientallen procenten meer in aandelen zitten. Banken hanteren namelijk een bandbreedte waarbinnen ze niet hoeven in te grijpen, om te voorkomen dat de portefeuille door koersschommelingen dagelijks moet worden aangepast.

'Beleggers hebben geen benul'
'Banken kunnen grote bandbreedtes hanteren, maar beleggers hebben daar vaak geen benul van', zegt Tom Loonen, die hier al twee decennia onderzoek naar doet. Vermogensbeheerders moeten volgens de VU-hoogleraar financieel recht & integriteit duidelijker communiceren dat de speling binnen een portefeuille tot veel grotere risico's kan leiden.

Het maximaal uit de pas lopen van een portefeuille verschilt sterk per bank, blijkt uit het ESB-artikel dat Loonen schreef met masterstudent Viktor Geerts en Ronald Janssen van adviesbureau Ortec Finance. Ze onderzochten twaalf Europese banken, waaronder ook Nederlandse. In Nederland zijn de verschillen minder groot, maar ook hier lopen beleggers meer risico dan ze denken. 'Het maakt beleggen bij een bank voor veel particulieren ondoorzichtig', zegt Loonen.

'Je betaalt echt veel geld om het beleggen uit handen te geven aan een professional, die alles in de gaten zou moeten houden', zegt Joost Schmets van beleggersvereniging VEB. 'Vervolgens blijkt er niet geleverd te worden, en moet je alsnog overal achteraan.' Beleggers die grote verliezen lijden, kunnen weinig beginnen. Schmets: 'Tsja, u heeft de voorwaarden getekend, zegt de bank dan. Het is juridisch helemaal dichtgesmeerd.'

Ook onduidelijkheid over rendementen
Beleggers worden op nog een tweede manier in de war gebracht. Een belegger kan bij een bank een verwacht jaarrendement van 2,7% voorgerekend krijgen, terwijl hem elders 7% wordt voorgeschoteld, bleek vorige maand uit onderzoek van de Autoriteit Financiële Markten onder achttien vermogensbeheerders. Op een looptijd van twintig jaar kan het voorgehouden eindbedrag daardoor ruim het dubbele zijn vergeleken elders.

Net als bij risicoprofielen worden ook rendementen door elke instelling op een eigen manier geschat. 'Het baart de AFM zorgen dat er aanzienlijke verschillen zijn in de markt', schreef de toezichthouder. 'Mogelijk betekent dit dat een deel van de verwachte rendementen niet realistisch is.'

De onduidelijkheid over zowel risico als rendement kan een giftige beleggingscocktail zijn. Als het rendement te optimistisch is ingeschat en risico's ook nog ongewild groter zijn, kunnen verliezen zwaar oplopen.

Regelgeving blijft uit
De problemen spelen al jaren, maar een oplossing blijft uit. Loonen: 'De AFM heeft banken op veel punten weten te verplichten transparanter te zijn, maar hierover is nog geen wetgeving.' De toezichthouder publiceerde wel aanbevelingen over risicoprofielen, maar die gaan niet tot in de details en banken hoeven zich er niet aan te houden.

Na kritiek van de AFM en de VEB kwam de Nederlandse Vereniging van Banken in 2016 wel met een risicometer, die diverse banken met elkaar vergelijkt. 'Zo wordt met de meter bijvoorbeeld in één oogopslag duidelijk hoe een “conservatieve” portefeuille van de ene aanbieder verschilt van een “gematigd defensieve” portefeuille bij de andere aanbieder', zegt een woordvoerder.

Deze risicometer kijkt alleen naar de bewegelijkheid in het verleden, en houdt geen rekening met hoeveel speling binnen een portefeuille geoorloofd is. Loonen pleit voor aanbevelingen van de Europese toezichthouder Esma.

Vervolgens moet er wetgeving komen, vindt de VEB. Schmets: 'De drempel om van bank te veranderen is hoger als elke portefeuille een beetje anders is. Misschien moeten we na al die tijd concluderen dat banken het klantbelang nog steeds niet zo centraal hebben staan als je mag hopen, en zijn er meer harde regels nodig.'

De AFM zegt dat banken al wettelijk verplicht zijn passende portefeuilles aan te bieden, en klanten goed te informeren. 'Dus wij zien op dit moment geen noodzaak voor verdere regelgeving of een leidraad.'